Soma makala yafuatayo kisha ujibu maswali Wahenga walisema “mtoto umleavyo ndivyo akuavyo.” Hii ina maana ya kuwa ukiogopa kutumia ufito kumchapa mtoto wako, ukamdekeza atadeka na hatimaye...

Soma makala yafuatayo kisha ujibu maswali
Wahenga walisema “mtoto umleavyo ndivyo akuavyo.” Hii ina maana ya kuwa ukiogopa
kutumia ufito kumchapa mtoto wako, ukamdekeza atadeka na hatimaye ataharibika.
Methali hii ina picha yake ambyo ni, “Ukicha mwana kulia, utalia wewe.”

Hizi ni methali zilizojaa busara kubwa. Mathalini wewe ni mzazi au mtu yeyote mzima
aliyetunikiwa madaraka juu ya watoto. Lakini kila wanapokiuka uadilifu au mmoja wao
anapokosea wewe unambembeleza tu, basi huwa unaizorotesha tabia yake. Mwisho,
mtoto huyo anaweza kuishia kuwa mtundu.

Hata hivyo, ni sharti tujue ya kwamba tuko katika njia panda hapa. Kwa upande mmoja,
zamani ilichukuliwa kwamba watoto na hata wanawake watu wazima hawana akili. Kwa
ajili hiyo, iwapo mwanaume mtu mzima ana jambo la kuwaeleza, njia pekee ya
kuliingiza katika “ akili” yao “ hafifu” ni kuwatwanga ili kulikongomeza jambo hili.
Ukweli ni kwamba akili ya mtoto si hafifu hata. Unaweza kusema ni kama mmea, ambao
usiporutubishwa kimakusudi, ukapaliliwa vyema na kustawishwa stahiki yake, basi
hudhoofu” na mwishowe kufifia.

Kwa upande mwingine, mtazamo wa kisasa ni tofauti kabisa, imethibitishwa ya kwamba
wanawake ni sawa kabisa katika maumbile yao wakilinganishwa na wanaume. Kwa jinsi
hiyo, kweli wapo wanawake amabo hawana mwelekeo timamu kuhusu maisha. Lakini ni
kweli pia kuwa wapo wanaume watu wazima mamilioni ambao hawana akili.
Kadhalika, si kweli kuwa watoto wote, kwa sababu ya umri wao tu, basi hawana akili.
Ama kwa kusema kweli binadamu yeyote kuwaliwa na akili zake timamu isipokuwa wale
ambao kwa bahati mbaya maumbile yamewapa akili pungufu. Hili litokeapo basi
tunalikubali tu. Hatuwezi kumlaumu mtu kama huyo au muumba wake. Kwa hakika huu
ndio msingi wa methali. “Akili ni nywele, kila mtu ana zake.” Vinginevyo, mtazamo wa
kizamani ni taasubi kogwe tu za kiume zilizopitwa na wakati.

Aidha, kwa sababu watu wote huzaliwa na akili timamu, tena hawawi watu wazimu
kabla ya kuwa watoto kwanza, mtu mzima yeyote ana hali gani ya kuwadhulumu
watoto na kujipambaniza na lawama za uongo dhidi ya vijana hao kwa madai kuwa
hawana akili? Na je, ikiwa hawana akili, basi ndipo waonewe? Wanyanyaswe? Hili si
jambo la busara. Kurudi mtoto kwa visa vya maonevu ni kumrudisha nyuma kiumbe huyo.
Kurudi kufaako ni kwa kupeleka mbele, sio kwa kurudisha nyuma. Kurudi kuelekezako
mbele ni kwa uongozi mwafaka, uongozi ambao lengo lake ni kummulikia mtoto kurunzi
ilimradi kumwongoza mtoto.

Mtoto ana haki ya kuhudumiwa kwa njia yoyote ifaayo ili akue na akili yake ikomae
kikamilifu. Inafaa asomeshwe, apewe malezi bora ili naye aje alee wengine kistahiki.

(a) “Mapenzi yasiyo kipimo yanaweza kuwa hatari kwa mtoto.” Eleza kikamilifu
huku ukirejelea habari uliyosoma
(b) Fafanua njia panda inayorejelewa na mtunzi
(c) Mtoto analinganishwa na mmea katika taarifa hi, kwamba “usiporutubishwa
kimakusudi, ukapaliliwa vyema na kustawishwa stahiki yake basi hudhofu.”
Tahtmini kulinganishwa huku, huku ukirejelea taarifa
(d) “Akili ni nywele, kila mtu ana zake.” Eleza maana ya ndani ya methali hii
kulingana na taarifa
(e) Onyesha kwamba unaelewa maana ya:
“Kurudi mtoto kwa visa vya maonevu ni kumrudisha nyuma kiumbe huyo”
(f) Eleza maana ya:
(i) Kulikongomeza
(ii) Kujipambaniza

a) Kutomchapa/kubembeleza/kumdekeza motto anapokosea/anakiuka uadilifu
unamharibu/unamzorotesha tabia zake/Unamfanya mtundu
Akitumia Methali
Sehemu mbili maki 3. akishughulika nusu ya jumla ya
b) Mtazamo wa zamani ambapo ulichukuliwa kuwa watoto na hata wanawake
hawana akili lakini ukweli ni kwamba watu wana akili sawa/wote wan akili
sawa/wote wanafanana/wanaume na wanawake. Ni utata unaoletwa na misimamo
miwili tofauti usasa na ukale. Lazima agusie usasa na ukale
c) Kama ambavyo mmea hudhoofa usipotuuzwa ndivyo ambavyo motto huzorota
kitabia asipopewa malezi mazuri atazorota kitabia. Upande moja ni
Mtoto asipopewa malezi mazuri atazorota kitambia Akisema ni kweli
au ni sawa/ ni hivyo ni
d) Wanaume kuwadharau watoto na wanawake kwamba wana akili pungufu ni
makosa
Akinusisha wanawake, watoto na taarifa
Si lazima ataje wanaume.
Binadamu yoyote huzaliwa na akili zake; hivyo basi si haki kudharualiana kwa
misingi ya kiakili
Binadamu yoyote huzaliwa na akili zake
f) i) Kushindilia/ kulifanya lieleweke
kulishukumiza/kulilazimisha
ii) Kujiaminisha /kujidai/kujiepusha
Kujifanya/kujigangaza/ kukwepa/ kujiberegeza/ kujibambanya/ kujitia/
kujipambaniza.

---

Kavungya answered the question on June 27, 2019 at 13:03

Exams With Marking Schemes

• Grade 1
• Grade 2
• Grade 3
• Grade 4
• Grade 5
• Grade 6
• Grade 7
• Grade 8
• Grade 9
• PP1
• PP2
• Playgroup
• Form 1
• Form 2
• Form 3
• Form 4

Related Questions

• Mdudu anayetengeneza utandu huitwa? (Solved)
  

  Mdudu anayetengeneza utandu huitwa?

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Tumia tanakali za sauti zifaazo kukamilisha sentensi hizi; i) Sauti ya waimbaji haikusikika tena, ilikuwa imedidima…wageni walipofika katika jukwaa. ii) Simba ni mnyama hodari sana, akimkamata swara humrarua (Solved)
  

  Tumia tanakali za sauti zifaazo kukamilisha sentensi hizi;
  i) Sauti ya waimbaji haikusikika tena, ilikuwa imedidima…wageni
  walipofika katika jukwaa.
  ii) Simba ni mnyama hodari sana, akimkamata swara humrarua

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Kamilisha tashbihi zifuatazo i) Baidika kama ii) Mzima kama (Solved)
  

  Kamilisha tashbihi zifuatazo
  i) Baidika kama
  ii) Mzima kama

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Eleza tofauti baina ya sentensi hizi; i) Ningekuwa na pesa ningenunua shamba. ii) Ningelikuwa na pesa ningalinunua shamba (Solved)
  

  Eleza tofauti baina ya sentensi hizi;
  i) Ningekuwa na pesa ningenunua shamba.
  ii) Ningelikuwa na pesa ningalinunua shamba

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Eleza maana nne-tofauti za sentensi hii; Alinunuliwa samaki na mtoto wake (Solved)
  

  Eleza maana nne-tofauti za sentensi hii;
  Alinunuliwa samaki na mtoto wake

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Andika kinyume; Mjomba alichomeka upanga kwenye ala (Solved)
  

  Andika kinyume;
  Mjomba alichomeka upanga kwenye ala

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Andika kwa msemo halisi sentensi. Tajiri alishangaa kuwa niliweza kuubeba mzigo huo peke yangu. (Solved)
  

  Andika kwa msemo halisi sentensi. Tajiri alishangaa kuwa niliweza kuubeba mzigo huo peke yangu.

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Geuza sentensi zifuatazo ziwe katika hali ya umoja i) Huku kuimba kwenu kuzuri kutawapendez wageni ii) Hii miche ni mizuri sana, itatufaa (Solved)
  

  Geuza sentensi zifuatazo ziwe katika hali ya umoja
  i) Huku kuimba kwenu kuzuri kutawapendez wageni
  ii) Hii miche ni mizuri sana, itatufaa

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Tumia viashiria vya kutilia mkazo katika sentensi zifuatazo i) Kibogoyo………. Ndiye anayehitaji meno ya dhahabu. ii) Vyakula……………mvipikavyo nyinyi, nasi twavipika (Solved)
  

  Tumia viashiria vya kutilia mkazo katika sentensi zifuatazo
  i) Kibogoyo………. Ndiye anayehitaji meno ya dhahabu.
  ii) Vyakula……………mvipikavyo nyinyi, nasi twavipika

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Eleza maana ya methali Ukistaajabu ya Musa utaona ya Firauni (Solved)
  

  Eleza maana ya methali
  Ukistaajabu ya Musa utaona ya Firauni

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Eleza maana mbili tofauti za Rudi (Solved)
  

  Eleza maana mbili tofauti za Rudi

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Tumia misemo ifuatayo katika sentensi; i) Enda nguu ii) Chemsha roho (Solved)
  

  Tumia misemo ifuatayo katika sentensi;
  i) Enda nguu
  ii) Chemsha roho

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Tunga Sentensi zitakazobainisha maana ya jozi za maneno zifuatazo: i) Mbari Mbali ii) Kaakaa Gaagaa (Solved)
  

  Tunga Sentensi zitakazobainisha maana ya jozi za maneno
  zifuatazo:
  i) Mbari
  Mbali
  ii) Kaakaa
  Gaagaa

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Ukizingatia nenolililo katika mabano, andika sentensi hizi atika hali ya kutendeka. i) Daraja hili (vuka) tu wakati wa kiangazi. ii) Kitabu hicho (soma) ijapokuwa sura zingine sura... (Solved)
  

  Ukizingatia nenolililo katika mabano, andika sentensi hizi atika hali ya
  kutendeka. (alama 2)
  i) Daraja hili (vuka) tu wakati wa kiangazi.
  ii) Kitabu hicho (soma) ijapokuwa sura zingine sura zingine hazimo.

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Yapange majina yafuatayo katika ngeli zake i) Neno ii) Kiongozi iii) Mate (Solved)
  

  Yapange majina yafuatayo katika ngeli zake
  i) Neno
  ii) Kiongozi
  iii) Mate
  

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Andika sentensi hizi kwa umoja i) Mafuta haya yanachuruzika sana ii) Miinuko ile ndiyo mwanzo wa milima ya Chungu. (Solved)
  

  Andika sentensi hizi kwa umoja
  i) Mafuta haya yanachuruzika sana
  ii) Miinuko ile ndiyo mwanzo wa milima ya Chungu.

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Andika kinyume cha i) Shari ii) Oa (Solved)
  

  Andika kinyume cha
  i) Shari
  ii) Oa

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Kwa kila jozi ya maneno uliyopewa tunga sentensi mbili kutofautisha maana: (i) Ini- Hini (ii) Tairi- Tahiri (Solved)
  

  Kwa kila jozi ya maneno uliyopewa tunga sentensi mbili kutofautisha
  maana:
  (i) Ini-
  Hini
  
  (ii) Tairi-
  Tahiri

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Andika visawe ( maneno yenye maana sawa) vya maneno haya: (i) Sarafu (ii) Keleji. (iii) Daktari. (Solved)
  

  Andika visawe ( maneno yenye maana sawa) vya maneno haya:
  (i) Sarafu
  (ii) Keleji.
  (iii) Daktari.

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)

• Eleza katika sentensi maana ya misemo ifuatayo (i) Uso wa chuma (ii) Kuramba kisogo (Solved)
  

  Eleza katika sentensi maana ya misemo ifuatayo
  (i) Uso wa chuma
  (ii) Kuramba kisogo

  Date posted: June 27, 2019 .    Answers (1)