UFAHAMU Ajira ya watoto Kingi alizaliwa vuruni kijiji kilichosifika kwa ukarimu wa wanakijiji wake.Ingawa walikuwa karimu,Wavuruni wengi walikosa elimu.

UFAHAMU
Ajira ya watoto
Kingi alizaliwa vuruni kijiji kilichosifika kwa ukarimu wa wanakijiji wake.Ingawa walikuwa
karimu,Wavuruni wengi walikosa elimu.Fauka ya hayo,walininginia katika umaskini
uliokithiri.Hivyo,wengi waliselea katika kazi za kijungu jiko.Watot wa umri wa kwenda shule
walikosa elimu na kuzurura mitaani.Udhaifu huu ulimpa faida Mwakisu,tajiri mmoja aliyemiliki
shamba kubwa.Aliwaajiri watoto hao.
Mwakisu alikuwa mkwasi alietononoka si haba.Kama ni senti ,alikuwa nazo.Kilichotia doa
jina lake ni kiburi.Mbali na kiburi hicho,yeye hakujaliwa moyo wa huruma na utu.
Hakubarikiwa kuwa mwema .Maadili hutuongoza kila mara kuwa ‘wema hauozi’.
Kwa Mwakisu,wema ulioza na kuvunda .Utu uling’oka katika bawaba za moyo wake na
ukawa msamiati aliouchukia.Aliwatumikisha watoto wa wenzake huku wake wakisoma shule.Tabia
yake hiyo ndiyo iliyowafanya Wavuruni kumtoa katika orodhayao ya watu wema.
Mwakisu alistaajabisha!Hakutaka kununua mashine zozote za kufanya kazi shambani ingawa
alikuwa nao uwezo.Alistahabu kuajiri watoto wadogo na kuwadhulumu.Mkwasi huyu alifurahia
kuona vitoto vikimenyana na kazi shambani kwake tangu mawio hadi machweo na hatimaye kuwapa
ujira mdogo.
Siku moja Kingi alimtaka radhi, “Bosi naomba uniongezee chochote ,kwani tuna shida
nyumbani.” Mwasiku alimkodolea macho huku mdomo ukimcheza.Hapo alimchomolea mwajiriwa
wake tusi kubwa kutoka kwenye hazina yake isiyopungua.Tusi ambalo lilimtaabisha Kingi
kulisahau.Lilikaririwa akilini mwake kwa sonono.Tangu siku hiyo Kingi akaona kuwa kuajiriwa na
Mwakisu ni kufadhiliwa u chini.
Kiburi cha mwakisu kilidhihirika kila mara .Kila alipomwona motto akilia kwa uchovu au
maumivu ,ungemsikia akimfokea ,”Chapa kazi!Unalilia nani hapa?Kama humudu kazi rudi kwa
mamako ukanyonye.”
Kazi nyingi zilikuwa ngumu na hazikuwastahili watoto wenye umri mdogo.Si kipupwe, si
kaskazi,si vuli,si kiangazi ,si kusi:kazi ziliongezeka na kuwaumiza watoto.Kingi,kwa
mfano,alitakikana akame ng’ombe kumi na abebe maziwa hadi kwenye tangi kubwa .Kisha
angewakatia mg’ombe nyasi na kuwasafisha .Hatimaye angehitajika kuzoa samadi.
Msimu wa kipupwe uliwadia.Baridi ikawatafuna watoto hao waliokosa mavazi bora.Kingin
aliugua.Watoto wengi wakapatwa na maradhi.Wawili wakaaga dunia.Wazazi walipoona maisha ya
watoto wao yamo hatarini,wakaandamana hadi kwa Mwakisu.tajiri huyo aliwajia kwa meno ya
juu,’msiniitie kibuhuti.Mimi niliwaajiri watoto,sio watoto na wazazi wao”.Wazazi wakatanabahi
kuwa , ‘Pa shoka hapaingii kisu’.Waliandamana hadi kwa chifu.Chifu alipoyaona yamempita
kimo,akafululiza hadi kituo cha polisi.
Mwakisu akakamatwa ,akashtakiwa na kuhukumiwa .Alipatikana na makosa ya kuwaajiri
watoto wenye unri mdogo na kusababisha vifo vya wawili hao.
Serikali ikatoa amri kwa wazazi kupeleka watoto wao shuleni.Ikatoa pia misaada ya
kuendeleza elimu;elimu ya bure kwa shule za msingi.Kingi akasoma hadi kuhitimu chuo
kikuu.Akawa daktari.
Alfajiri moja mahabusu waliletwa hospitali kuu ya mkoa kwa matibabu.Kingi akampa huduma mzee
aliyejawa mvi na kukoboka meno.Alipomtazama kwa makini akamkumbuka.
Mwakisu akabahatisha,”sura yako….ni kama Kingi…”Kingi akamjibu,”Mimi ndiye
Kingi.”Wakakondoleana macho, huku machozi yakimtiririka Mwakisu.

Maswali
1.Toa kichwa kingine kwa habari hii.
2.Taja matatizo mawili yaliyowakabili wanakijiji cha Vuruni.
3.Ni mambo gani yaliyowafanya wanakijiji kumtoa Mwasiku katika orodha yao?
4.Taja kazi alizofanya Kingi.
5. Mwasiku alishtakiwa kwa makosa gani?
6.Eleza maana ya semi hizi.
(a)Kazi ya kijungu jiko.
(b)Tononoka si haba.
(c)Kodolea macho.
7.Toa maana ya methali hizi:
(a)Wema hauozi.
(b)Pa shoka hapaingii kisu.
8.Toa maana ya msamiati huu kama ulivyoptumiwa katika makala:
(a)Fauka ya
(b)Alistahabu

Answers

1.Toa kichwa kingine kwa habari hii.
Anwani mf.
Udhalimu wa Mwakisu.
Shida za wanakijiji wa Vuruni.
Tajiri Mwakisu.

2.Taja matatizo mawili yaliyowakabili wanakijiji cha Vuruni.
a) Walikuwa maskini.
b) Waliikosa elimu.
c) Watoto wao walizuru mitaani.
d) Walikosewa heshima na Mwakisu.
e) Aliwadhulumu wanakijiji.

3.Ni mambo gani yaliyowafanya wanakijiji kumtoa Mwasiku katika orodha yao?
a) Mwakisu alikosa utu, huruma na alijaa kiburi.
b) Mwakisu aliwaumikisha watoto

4.Taja kazi alizofanya Kingi.
(a)Kuwakama ng’ombe kumi kila siku
(b)Kubeba maziwa hayo hadi kwenye tangi kubwa.
(c)Kuwataftia ng’ombe nyasi.
(d)Kuwasafisha ng’ombe.
(e)Kuzoa samadi.

5. Mwakisu alishtakiwa kwa makosa gani?
Aliwaajiri watoto wenye umri mdogo na kusababisha vifo vya wawili wao.

6.Eleza maana ya semi hizi.
(a)Kazi ya kijungujiko.
Kazi ya malipo haba mno.
(b)Tononoka si haba.
Kuwa tajiri sana.
(c)Kodolea macho.
Tazama kwa mshangao

7.Toa maana ya methali hizi:
(a)Wema hauozi.
Matendo mema daima hudumu
(b)Pa shoka hapaingii kisu.
Kutafta mbinu au njia bora ya kutatua tatizo

8.Toa maana ya msamiati huu kama ulivyotumiwa katika makala:
(a)Fauka ya
Zaidi ya/juuyahayo

(d)Alistahabu
Alipendelea/alionelea

---

Kavungya answered the question on November 21, 2022 at 13:08

Next: Fill in the blank with the correct forms of the words in brackets.i) The tragedy was beyond everyone’s ……… (comprehend)ii) The driver of the lorry...
Previous: Onyesha matamshi ya vokali ukitumia mchoro huu wa pembe tatu.

View More Kiswahili Questions and Answers | Return to Questions Index

Exams With Marking Schemes

• Grade 1
• Grade 2
• Grade 3
• Grade 4
• Grade 5
• Grade 6
• Grade 7
• Grade 8
• Grade 9
• PP1
• PP2
• Playgroup
• Form 1
• Form 2
• Form 3
• Form 4

Related Questions

• Taja mambo/dhana nne zinazozingatiwa katika matumizi ya lugha. (Solved)
  

  Taja mambo/dhana nne zinazozingatiwa katika matumizi ya lugha.
  

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Onyesha silabi inayowekewa shadda kwenye maneno yafuatayo. Karatasi – Shairi – Barabara(njia kuu) Mto –(Solved)
  

  Onyesha silabi inayowekewa shadda kwenye maneno yafuatayo.
  Karatasi –
  Shairi –
  Barabara(njia kuu)
  Mto –

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Toa neno kwa kila moja ya sauti ambatano zifuatazo. Nyw – Nd – Ngw –(Solved)
  

  Toa neno kwa kila moja ya sauti ambatano zifuatazo.
  Nyw –
  Nd –
  Ngw –

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Onyesha Nomino (N), kitenzi , kielezi (E) Kiunganishi (U), na kivumishi (v) katika sentensi hizi. (i) Mtoto anacheza vizuri. (ii) Utacheza au utasoma? (iii) Wanafunzi wawili wanalala.(Solved)
  

  Onyesha Nomino (N), kitenzi , kielezi (E) Kiunganishi (U), na kivumishi (v) katika sentensi hizi.
  (i) Mtoto anacheza vizuri.
  (ii) Utacheza au utasoma?
  (iii) Wanafunzi wawili wanalala.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Kanusha sentensi zifuatazo. (i) Mkulima analima shamba. (ii) Mwanafunzi anasoma kitabu.(Solved)
  

  Kanusha sentensi zifuatazo.
  (i) Mkulima analima shamba.
  (ii) Mwanafunzi anasoma kitabu.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Andika vinyume vya sentensi zifuatazo:- (i) Mama anaanika nguo (ii) Baba anaenda sokoni. (Solved)
  

  Andika vinyume vya sentensi zifuatazo:-
  (i) Mama anaanika nguo
  (ii) Baba anaenda sokoni.
  

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Bainisha maneno haya yanapatikana katika ngeli ipi? Ngoma – Ukuta – MachoUgonjwa – Mmea – Maiti –(Solved)
  

  Bainisha maneno haya yanapatikana katika ngeli ipi?
  Ngoma –
  Ukuta –
  MachoUgonjwa –
  Mmea –
  Maiti –
  

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Andika maneno yenya miundo ya silabi ifuatayo. KI (Konsonanti irabu) – KKI (Konsonanti, konsonanti, irabu) – II (irabu) –(Solved)
  

  Andika maneno yenya miundo ya silabi ifuatayo.
  KI (Konsonanti irabu) –
  KKI (Konsonanti, konsonanti, irabu) –
  II (irabu) –

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Andika majukumu tatu ya lugha.(Solved)
  

  Andika majukumu tatu ya lugha.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Taja vigezo vitatu vinavyotumika kuainisha konsonati.(Solved)
  

  Taja vigezo vitatu vinavyotumika kuainisha konsonati.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Jibu maswali yote kwenye nafasi zilizoachwa wazi. Mawasiliano ni neno ambalo asili yake ni wasili. Wasili lina maana ya kufika kwa mtu, kitu, au jambo fulani baada...(Solved)
  

  Jibu maswali yote kwenye nafasi zilizoachwa wazi.
  Mawasiliano ni neno ambalo asili yake ni wasili. Wasili lina maana ya kufika kwa mtu, kitu, au
  jambo fulani baada ya mwendo au safari. Kwa hivyo kuwasiliana kuna maana watu, kitu au
  mambo kufikiana kutoka mahali.
  Katika siku za jadi mawasiliano yalikuwepo lakini ya shida. Hata hivyo, watu waliwasiliana kwa
  kutumia moshi, ngomezi au kupiga mbiu. Mbinu hizi za jadi zilitumiwa baina ya vijiji ili
  kujulisha wanakijiji jambo la dharura au kuwajulisha jambo lingine lolote. Mbiu ilitumika kwa
  jambo la dharura. Njia za kusafirisha mizigo zilikuwa haba. Baadhi ya watu walitumia wanyama,
  kama fahali au farasi kukokotea mizigo yuao.
  Siku hizi mawasiliano yamepanuka sana. Mawasiliano ya kisasa yanahusisha simu, mtandao,
  televisheni na wavuti. Mawasiliano ya kisasa yamefanya ulimwengu wa kisasa kuwa kijiji kimoja
  kikubwa.
  Kwa kuzingatia maudhui haya, vyombo au njia kama redio, simu, waraka, ndege, meli, motokaa
  na wavuti vimepewa jina la vyombo vya mawasiliano. Hivyo basi yafaa tutathmini ni vipi
  vyombo au njia hizi hufanya kazi ya kuwasiliana na huwasilisha nini. Vyombo hivi vinaweza
  kuelezwa chini ya vichwa vitatu; usafiri, mazungumzo na picha. Vyombo mathalan baiskeli,
  ndege, meli na magari hufanya kazi ya kuwasafirisha watu kutoka janibu moja hadi nyingine.
  Watu wanaposafiri huwa wanasafirisha mali yao. Bidhaa kama kahawa, vyuma na mizigo
  mingine husafirishwa kwa meli, ndege na magari kupitia majini, hewani au barabarani.
  Bandari, viwanja vya ndege na barabara zimeimarishwa ili kukuza uchumi na kuleta maendeleo.
  Anayesafirisha bidhaa fulani na wakati huo anatakikana kukusanya nyingine, inamlazimisha
  asiambatane na bidhaa hizo lakini ahakikishe zimewasili alikozikusudia. Hivyo basi njia nyingine
  ya mawasiliano ilivumbuliwa.
  Njia hii ambayo ni mazungumzo hutumia vifaa kama barua, simu, barua pepe na kipepesi.
  Mtumiaji ataandika ujumbe na kuutuma kupitia shirika la posta au mashirika mengine ama
  mtandao. Yamkini ilihitajika kuweza kujibizana na kuulizana kati ya watu hao wawili ndipo simu
  ilipovumbuliwa na kumwezesha mtu kuzungumza na mwingine akiwa mbali sana. Watu
  huzungumza na kufahamiana. Ilipohitaji mtu kukiona kitu anachozungumzia ndipo ilibidi kuunda
  vifaa vya kuonyesha picha kama vile televisheni.
  Ilikuwa fahari kubwa sana kwa Wakenya kuwasiliana na nchi ya Ghana wakati wa michuano ya
  mpira ya kuwania kombe la taifa bingwa Afrika. Wakenya waliweza kuiona michezo hiyo moja
  kwa moja ingawa kijiografia Kenya na nchi hiyo zina majira tofauti.
  Mawasiliano tuliyotaja ni vyombo vya ufundi vilivyoundwa lakini kunayo maswasiliano ya ana
  kwa ana. Mwalimu na mwanafunzi darasani huwasiliana kutumia midomo, mikono, macho,
  kichwa na ishara nyinginezo. Wanapofanya hivyo huwa wanaelewana.
  Ndege kama kuku akihisi adui hufanya ishara au mlio fulani wa kutahadharisha viranga wakek
  katika michezo. Mwamuzi huwasiliana na wachezaji labda kwa kutumia firimbi au kipenga,
  kengelel au ishara za mkono. Kengele pia hutumiwa shuleni ili kuonyesha kukamilika kwa
  kipindi au kuhitajika mahali pengine.
  Kwa muhtasari, mawasiliano hutumia chochote ilimradi ujumbe utokao kwa mtu, kitu au mahali
  fulani ufike panapotarajiwa.
  
  MASWALI:
  (i) Taja anwani faafu ya kifungo hiki.
  
  (ii) Vyombo vya mawasiliano vimeleta manufaa gani katika maisha ya watu?
  
  (iii) Mawasiliano yameelezwa katika vipenge vitatu. Vitaje.
  
  (iv) Andika visawe vya:
  (a) Televisheni –
  (b) Waraka –
  
  (v) Nini maana ya:
  (a) Ana kwa Ana –
  (b) Ulimwengu umekuwa kijiji kimoja kikubwa –

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Taja majukumu matano ya fasihi simulizi.(Solved)
  

  Taja majukumu matano ya fasihi simulizi.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Fasihi simulizi ni nini?(Solved)
  

  Fasihi simulizi ni nini?

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Kanusha sentensi ifuatayo. Nyumba hiyo itafunguliwa.(Solved)
  

  Kanusha sentensi ifuatayo.
  Nyumba hiyo itafunguliwa.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Tambulisha maneno mbalimbali katika sentensi zifuatazo. i) Mwanafunzi mvumilivu alisoma vizuri. ii) Yule ameongea maneno mengi.(Solved)
  

  Tambulisha maneno mbalimbali katika sentensi zifuatazo.
  i) Mwanafunzi mvumilivu alisoma vizuri.
  
  ii) Yule ameongea maneno mengi.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Sentensi zifuatazo ziko katika nyakati / hali gani? a) Otieno hula samaki kila siku b) Yeye anaandika tu kitabu(Solved)
  

  Sentensi zifuatazo ziko katika nyakati / hali gani?
  a) Otieno hula samaki kila siku
  
  b) Yeye anaandika tu kitabu

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Andika sentensi zifuatazo kwa wingi. i) Ukuta ambao ulianguka ni huu. ii) Mwanagenzi yule amepita mtihani vizuri.(Solved)
  

  Andika sentensi zifuatazo kwa wingi.
  i) Ukuta ambao ulianguka ni huu.
  
  ii) Mwanagenzi yule amepita mtihani vizuri.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Tenganisha neno lifuatalo katika viambiu vyake mbalimbali. Aliyempigia(Solved)
  

  Tenganisha neno lifuatalo katika viambiu vyake mbalimbali.
  Aliyempigia

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Sauti mwambatano ni nini?(Solved)
  

  Sauti mwambatano ni nini?

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)

• Toa mifano miwili ya sauti za nazali/ving’ong’o.(Solved)
  

  Toa mifano miwili ya sauti za nazali/ving’ong’o.

  Date posted: November 21, 2022.  Answers (1)